Kaart en kompas lezen - Ervaringen en Tips
Als 54 jarige beginner in de kunst van het overleven in de natuur, had ik (Jolanda Stellingwerff) het voorrecht mee te mogen met Stefan Schoone gids bij ExtremeSurvival.nl. Als ‘taoist in opleiding’ voel ik me verbonden met de natuur, maar mijn kennis berust voornamelijk op boekenwijsheid naast de wandelingen met de hond en enkele georganiseerde wandelingen. Het verlangen om te kunnen overleven in de natuur wordt steeds sterker in mij en daarmee ook het besef dat het alleen met een boekje niet gaat lukken.
In de Ardennen was een groep waar ik mij een dag en een nacht bij kon aansluiten om het kaart- en kompas lezen te leren. De afspraak was dat ik om tien uur op een parkeerplaats zou zijn, in de buurt van Erezée, vandaar zou ik opgepikt worden. Ik was wat te vroeg, maar het was fijn om de omgeving in mij op te nemen. Erezée heeft een sterk glooiend, heuvelachtige natuur. Een paar pittoreske huisjes, een kerkje en tegen de heuvel aan liggende weilanden met koeien, geven mij een heerlijk vakantiegevoel. Een wolkenrand hangt aan de andere kant tegen de heuvelrug waar een mooi bosgebied zich uitstrekt.
Ik werd opgehaald door een survivalbegeleidster en twee deelnemers. Ik laat mijn auto achter op de parkeerplaats en stap bij hen in de wagen. We gaan naar een terrein dat eigendom is van een Nederlands gezin. Daar worden we gastvrij onthaald met ontbijt en koffie. Ondertussen worden de kaarten en schietkompassen tevoorschijn gehaald. Na het aantekenen van de punten, (waar we zijn en waar we naar toe willen), gaan we op pad.
Tijdens de tocht zien we veel kruiden, zowel voor voeding als voor geneesmiddelen. Vanaf een bepaald punt beginnen we met het schieten. We gaan nu van het pad af en lopen door de natuur naar het aangegeven doel. Het is een vrij open gebied waardoor we redelijk goed kunnen oriënteren welke kant we op lopen. Op een gegeven moment komt een hert vlakbij langs rennen. We kijken met bewondering toe, hoe behendig hij door het struikgewas gaat, want zelf hebben we er heel wat moeite mee. Daarna moeten we ons weer concentreren op de kaart en het kompas. Uiteindelijk komen we aan bij een weg en het eindpunt. We hebben het gevoel dat we in de buurt zouden moeten zijn van het doel, maar we hebben blijkbaar toch enig verloop gehad. Door goed te kijken naar de kaartgegevens, en de wegen die er op staan, zien we dat we het doel een kruising is van twee wegen. Dit doel is een kleine 50 meter van ons vandaan. En dat is helemaal niet gek, zo krijgen we te horen.
Na de tocht zoeken we ons basiskamp op, dat in het dal ligt, vlakbij een rustig kabbelend beekje. Om het kamp via de korte weg te bereiken moeten we over een beekje, wat toch wel een nat voetje oplevert. De grond rond het kamp is drassig en glibberig van de kleigrond, dankzij de regen van de afgelopen dagen. En het begint nu ook steeds meer te regenen. Er staan nog enkele tenten van de groep die de afgelopen dagen daar gebivakkeerd heeft. Ik krijg het aanbod om in één van de tenten te overnachten zodat ik mijn bivakzak niet hoef te gebruiken.
Even later is er een plek gecreëerd rond een kampvuur, met boomstammen om op te zitten. We zitten hier droog onder een ronde tarp van parachutestof met een grote houten paal in het midden. Na een goede maaltijd, bereidt op het kampvuur, is het even droog en is er ruimte om ons te bekwamen in het boogschieten.
Bij schemering wordt het tijd om de tent op te zoeken, en de slaapzak uit te rollen. Ik slaap op de grond, op een zeil en isoleerdeken. Soms word ik wakker, juist op momenten dat de regen even gestopt is, om weer in slaap te vallen door het horen van het beginnende tikken van de regen op het tentzeil. De weersomstandigheden en voorspellingen zijn zo slecht dat de volgende dag het kamp opgebroken moet worden. Het blijft nu constant regenen, soms wat harder, soms wat zachter. We kunnen niet meer via het beekje, wat nu al een echte snelstromende rivier aan het worden is. Maar via een omweg verlaat ik dan toch het terrein, met een heel goed gevoel. Mijn ervaring van deze dag en nacht waren geweldig, juist door de regen en de glibberige kleigrond. Het behelpen en aanpassen. Dit heeft mij een echte survival gevoel gegeven en ik heb er heel veel van geleerd, al denk ik ook dat er nog heel veel te leren valt!
Kaart lezen - Theorie
Om te kunnen kaartlezen is het nodig om de gegevens op de kaart te begrijpen. Vaak is er een legenda bij de kaart waar uitleg bij staat, dit is op zich al een ‘leuk’ onderzoek om mee te beginnen. Zo geven hele donkere kleuren een dichter, minder tot niet doorgaanbaar gebied aan en geven boogvormige lijnen het hoogteverschil aan op de kaart.
Om ons doel te bepalen, hebben we herkenningspunten en/of coördinaten nodig, om te beginnen van de plek waar we zijn.
Door deze op te zoeken krijgen we gevoel voor omgeving en afstand in combinatie met de kaart. De kaart is verdeeld in horizontale en verticale lijnen, respectievelijk van links naar rechts (west-oost) en van onder naar boven (zuid-noord). Deze lijnen zijn genummerd.
Het is een groot verschil of je een kaart hebt met een schaal van 1:50.000 of 1:25.000.
De afstand van 1 cm op een kaart van 1:50.000 is bijvoorbeeld 500 meter. De kaarten hebben over het algemeen hokjes van 2 bij 2 cm, wat dan neerkomt op 1 bij 1 km. Deze vakjes delen we in tienden op, wat gemakkelijker gaat met een kaarthoekmeter.
Hoe te werken met coördinaten
Een voorbeeld coördinaat kan zijn: 19 5 45 6.
- Eerst gaan we op de kaart kijken, van links naar rechts, om bij verticale lijn 19 te komen.
- De 5 geeft vervolgens aan dat we vijf tienden verder in vak 19 moeten zijn.
- Om nummer 45 te vinden gaan we van onder naar boven tot we bij de horizontale lijn 45 komen.
- De 6 geeft aan dat we zes tienden, dus iets verder dan de helft, in dit vak omhoog moeten.
Het kruispunt van deze twee punten is 19 5 45 6. Een ezelsbruggetje om de volgorde te onthouden is: ‘De gang door, de trap op.’
Kompas lezen
Een schietkompas heeft een spiegel en gleufje waar je doorheen kijkt om met de pijl nauwkeuriger te kunnen richten/schieten op een doel.
Zo schieten de deelnemers het doel en wanneer dit overeenkomt kan één persoon richting het geschoten doel lopen. De achterblijvers letten op of de eerste persoon ook deze daadwerkelijk bij het geschoten doel aankomt en kunnen nog aanwijzingen geven. Als de eerste persoon is aangekomen, schiet hij terug naar de achterblijver. Als het klopt, loopt vervolgens de achterblijver naar de eerste persoon toe. Op die manier kun je constant een stuk verder verplaatsen. Een andere manier is om een herkenningspunt te nemen en daarna toe te lopen. Het nadeel hiervan is dat je vaak iets meer verloop hebt.
Een Silva, lineaal- of plaatkompas heeft geen spiegel en gleuf, maar heeft wel een draaibare roos. Door middel van de draaibare roos kunnen de graden gemeten worden. Op de plaat zelf is een oriëntatiepijl zichtbaar.
Kaart en Kompas
We zoeken de plek op waar we zijn (1), en zetten hier een rondje.
Nu zoeken we de plek waar we naar toe willen (2).
Leg de zijkant van het kompas van 1 naar 2, oriëntatiepijl wijst in de te lopen richting.
De magnetische naald wijst naar het noorden (N).
Leg de kaart gelijk met het kompas, gericht naar het noorden, de oriëntatiepijl in de te lopen richting.
Kijk in de te lopen richting voor een herkenningspunt, om vanaf daar weer opnieuw te richten.
Door middel van berekening kan ongeveer uitgerekend worden hoelang men er over zou kunnen doen om het volgende punt te bereiken. Bijvoorbeeld 5 km per uur is een normaal loop tempo. Dit betekend dat je per 500 meter ongeveer 6 minuten kwijt bent.
Enkele tips
+ Hou een kompas op een gelijke afstand (handig is dit met een koordje om de nek) en vlak, zodat de naald goed kan bewegen.
+ Wrijf een kompas alleen droog met een wat vochtige doek, omdat er anders elektrostatische invloeden voor kunnen komen, die de naald kunnen beïnvloeden.
+ De naald kan beïnvloed worden door metaal of ijzerhoudende stoffen in de omgeving. Probeer de kompas dus weg te houden van je mes of ander metaal.
+ In bepaalde gebieden in de wereld kan er een grotere afwijking zijn tussen het magnetische noorden en het geografische noorden. In west-Europa is dit zo weinig dat we daar geen rekening mee hoeven te houden.
Nood-kompas en oriëntatie op de zon en sterren:
+ De zon komt altijd in het oosten op, en gaat in het westen onder.
Op het noordelijk halfrond draait de zon van links naar rechts (van oost naar west). Om 12.00 staat hij in het zuiden.
+ Door een naald, scheermesje of een metalen draad over een zijden doek of over de huid te wrijven, wordt deze statisch.
Men kan dan een draadje aan de naald maken, of de naald in een kommetje water leggen. De zware kant van de naald wijst dan naar het noorden.
+ Een horloge met wijzers en cijfers kan ook dienst doen als kompas, als de zon schijnt:
Noordelijk halfrond: richt de korte wijzer naar de zon
het punt halverwege deze wijzer en de 12 wijst naar het zuiden
Zuiderlijk halfrond: richt de 12 naar de zon
het punt halverwege de 12 en de korte wijzer wijst naar het noorden
+ Ook kan men op een open plek een stok in de grond steken, wanneer de zon schijnt, zodat er een schaduwlijn is van ca. 30 cm.
Het uiterste punt van deze lijn even met een steen of iets markeren.
Kijk na ca. een half uur weer, en markeer weer het uiterste punt.
Trek een lijn tussen de markeringen: dit is de oostwest lijn – (1e punt is westelijk, 2e oostelijk) – de noordzuidlijn staat haaks op deze lijn.
+ Sterren komen net als de zon in het oosten op en gaan in het westen onder, op het Noordelijk halfrond:
Als je ziet dat een ster opkomt (omhooggaat) kijk je naar het oosten
Als je ziet dat een ster daalt kijk je naar het westen
Als een ster naar links gaat kijk je naar het noorden
Als een ster naar rechts gaat kijk je naar het zuiden
+ Het kruispunt tussen staartpunt van de kleine beer en laatste punt van de pan van de grote beer is de Poolster.
Laat vanaf de Poolster een denkbeeldige lijn naar beneden gaan, dat is het noorden.
Jolanda Stellingwerff
Meld je hier aan voor de cursus Kaart en Kompas. Geef daarbij aan waar je vandaan komt en welke datum het beste uitkomt. Deze cursus is vrij in te plannen. Voor vragen over de cursus neem contact op via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
Voor vragen over cursussen en evenementen: 085 002 0193.
Scherpe prijzen 
Heerlijk vanuit rust communicerend heeft hij mij en mn zoon van 12 allem...